DEPREMİN GETİRDİĞİ KISA ÇALIŞMA VE NAKDİ ÜCRET DESTEĞİ UYGULAMASI İLE İŞTEN ÇIKARMA YASAĞI

I- BAŞLANGIÇ

06/02/2023 günü Kahramanmaraş Pazarcık merkezli 07/02/2023 günü Kahramanmaraş/Elbistan merkezli depremlerde 22/02/2023 tarihi itibarıyle 42.31O insanımız hayatını kaybetmiştir. Bu sayının daha da artmasından endışeedilmektedir. Söz konusu depremler Adana, Adıyaman, Dıyarbakır, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye, Şanlıurfa ve Elazığ illerini etkilemiştir.

22/02/2023 tarihli ve 32112 sayılı Resmi Gazetede 21/02/2023 ta­rihli ve 12_5s yılı Cumhurbaşkanlığı kararnamesi yayınlanmıştır. 22/02/2023 tarihinde yürürlüğe giren söz konusu Kararname ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Alanında Tedbirler alınmıştır. Bu makalemizde bu tedbirler ele alınıp, değerlendirilecektir.

    II-KONU

    1-) İşten Çıkarma Yasağına Yönelik Tedbirler

    22/02/2023 tarihinden başlayıp, olağanüstü halin devam ettiği süre boyunca;

    Belirli süreli iş veya hizmet sözleşmelerinde sürenin sona ermesi,

    İşyerinin herhangi bir sebeple kapanması ve faaliyetinin sona ermesi,

    İlgili mevzuatına göre yapılan her türlü hizmet alımları ile yapım işlerinde işin sona ermesi,

    4857 sayılı İş Kanununun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının II 'nci bendi ile diğer kanunların ilgili maddelerinde yer alan "Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler",

    Halleri dışında, Olağanüstü hal ilan edilen ve makalemizin "I-) BAŞLANGIÇ" maddesinde belirtilen illerde her türlü iş ve hizmet sözleşmesi işveren tarafından sonlandırılamamaktadır.

    Buna aykırı hareket eden işveren veya vekilin işten çıkarılan her bir işçi için işyerinin bulunduğu yerdeki çalışma ve iş kurumu il müdürlüğünce fiilin işlendiği tarihte geçerli olan brüt asgari ücret (halen 10.008,00 TL) tutarında idari para cezası uygulanması soz konusudur.

    2-) Kısa Çalışma Uygulamasına Yönelik Tedbirler

    Olağanüstü hal ilan edilen. Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye, Şanlıurfa ve Elazığ illerinden Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca belirlenecek il/ilçelerde bulunan işyerleri ve/veya deprem sebebiyle yıkık, acil yıkılacak, ağır veya orta hasarlı olduğunu belgeleyen işyerleri kısa çalışma uygulamasından yararlanabilecektir. 

    Kısa çalışma için, Kısa Çalışma ve Kısa Çalışıma Ödeneği Hakkında Yönetmelik'in "Talebin değerlendirilmesi başlıklı 5 inci maddesinin. dördüncü fıkrası gereğince Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş müfettişlerince yapılması gereken uygunluk tespitinin tamamlanması beklenilmeksizin başlatılacaktır. 

    Kapsama giren işyerlerinde depremin meydana geldiği 06/02/2023 tarihinden önce iş ilişkisi devam eden işçilerin 06/02/2020 - 05/02/2023 tarihlerini kapsayan son 3 yıl içinde en az 600 gün işsizlik sigortası primi bulunması ve son 120 gündür iş sözleşmesinin devam etmesi halinde kısa çalışmadan yararlanacaklardır. 

    Cumhurbaşkanlığı kararnamesinde bölgesel kriz gerekçesiyle kısa çalışma uygulamasına başlanacağı bildirilmiş ise de, Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelik'in "Tanımlar" başlıklı 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde; Ulusal veya uluslararası olaylardan dolayı belirli bir il veya bölgede faaliyette bulunan işyerlerinin ekonomik olarak ciddi şekilde etkilenip sarsıldığı durumların bölgesel kriz" olarak tanımlandığı, 

    Bahsi geçen Yönetmeliğin aynı madde ve fıkrasının (h) bendinde; "işverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine imkan bulunmayan, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumları ya da deprem, yangın, su baskını, heyelan, salgın hastalık, seferberlik gibi durumların zorlayıcı sebep" olarak düzenlendiği, bu düzenlemeye göre zorlayıcı sebeple uygulanması gereken kısa çalışmanın, tanımıyla ilgisi olmayan bölgesel kriz sebebiyle uygulanması hem yönetmelik hükmüyle, hem de realiteyle örtüşmemektedir. 

    Kısa çalışmanın süresi olağanüstü hal süresi kadardır. Olağanüstü hal süresinin 08/02/2023 tarihinden itibaren 3 (üç) ay olduğu dikkate alındığında, kısa çalışmanın 08/02/2023 - 08/05/2023 tarihlerini kapsayan sürede uygulacağı anlaşılmaktadır. Olağanüstü hale ilişkin 3 aylık süre tamamlandığında olağanüstü hal süresinin uzatılıp uzatılmayacağı şimdiden bilinememektedir.

    Kısa çalışma, haftalık azami 45 saat olan çalışma süresinin işyerinin tamamında veya bir bölümünde en az 1/3 oranında azaltılması veya süreklilik koşulu aranmaksızın en az 4 hafta süreyle işyerinin tamamında veya bir kısmında faaliyetin tamamen durdurulması şeklinde uygulanabilmektedir. 

    Günlük kısa çalışma ödeneği; sigortalının son 12 aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının % 60'ı kadardır. Bu şekilde hesaplanan kısa çalışma ödeneği miktarı, aylık brüt asgari ücretin %150'sini (15.012,00 TL) geçememektedir.

    İşyerinde faaliyetin süreklilik koşulu aranmaksızın tamamen durdurulması halinde asgari ücret düzeyinde ücret geliri olan işçi ayda 30 gün karşılığında 3.942,90 TL- 29,93 TL (Damga Vergisi)= 3.912,97 TL kısa çalışıma ödeneği alması söz konusudur. Kısa çalışma yapan işçilerin genel sağlık sigortası primleri işsizlik Sigortası Fonundan İŞKUR'ca karşılanmaktadır. 

    Haftalık çalışma süresinin ½ oranında çalışıp, ½ oranında kısa çalışma uygulayan işerlerinde işçilerin 15 günlük ücreti ve bu süreye ait % 15 oranındaki sigorta ve işsizlik sigortası primi işçi hissesi işçiden kesilmek suretiyle %22,5  oranındaki sigorta ve işsizlik sigortası primleri de işverence karşılanmak suretiyle işveren tarafından karşılanırken, kısa çalışma yapılan 15 güne ait genel sağlık sigortası primi işsizlik sigortası fonundan İŞKUR tarafından karşılanmaktadır. 

    İşverenin hatalı bilgi ve belge vermesi nedeniyle yapılan fazla ödemeler, yasal faizi ile birlikte işverenden tahsil edilmektedir. 

    3-) Nakdi Ücret Desteği Uygulamasına Yönelik Tedbirler 

    Olağanüstü hal ilan edilen Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye, Şanlıurfa ve Elazığ illerinde 06/02/2023 tarihi itibariyle iş sözleşmesi bulunan işçilerden; 

    Kısa çalışma için makalemizin 2 'nci maddesinin 3 üncü paragrafında belirtilen şartları taşımayanlar,

    06/02/2023 tarihi ve sonrasında 4447 sayılı Kanunun "İşsizlik ödeneğine hak kazanmanın şartları" başlıklı 5l inci maddesinin birinci fıkrasının ( e) bendine konu; "İşyerinin el değiştirmesi veya başkasına geçmesi, kapanması veya kapatılması, işin veya işyerinin niteliğinin değişmesi nedenleriyle işten çıkarılmış olmak" kapsamında depremlerin etkilerinden kaynaklı işyerinin kapanması veya kapatılması sebebiyle iş sözleşmesi feshedilen ve aynı Kanun kapsamında makalemizin 2 'nci maddesinin 3 üncü paragrafında belirtilen şartları taşımadığından yeni bir işsizlik ödeneği hak sahipliği oluşmayanlar, 

    Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı almamak kaydıyla hak ve varsa daha önce başlatılabilecek durumda olan işsizlik ödeneği sahipliğine ait kalan süreler tamamlananlar (Örneğin 180 günlük işsizlik ödeneği süresinden 160 günü kullanıp, 20 günü kalanların 20 günleri de tamamlananlar), 

    İçin kısa çalışma uygulanan dönemde veya işsiz kaldıkları süre kadar olağanüstü hal süresini geçmemek üzere İşsizlik Sigortası Fonundan günlük 133,44 TL ve aylık 133,44 x 30 = 4.003,20 TL 4.003,20-30,38 (Damga Vergisi) = 3. 972,82 TL nakdi ücret desteği ödenmesi söz konusudur.

     Pandemi dönemindeki kısa çalışma ve ücretsiz izin uygulamalarında kısa çalışma ödeneği aylık tutarı, nakdi ücret desteği aylık tutarından daha fazla olurken bu kez yaklaşık 60 TL nakdi ücret desteği aylık tutarı  (3.972,82 TL) kısa çalışma ödeneği aylık tutarından (3.912,97 TL) fazla olarak karşımıza çıkmaktadır. 

    Nakdi ücret desteğinden yararlananlardan,. genel sağlık sigortalısı veya bakmakla yükümlü olunan kişi kapsamına girmeyenlerin nakdi ücret desteği ödemesinin devam ettiği sürece, genel sağlık sigortası primleri İşsizlik Sigortası Fonundan İŞKUR tarafından karşılanacaktır.

     İşverenin gerçeğe aykırı bilgi ve belge vermesi. nedeniyle yapılan fazla ödemeler, yasal faizi ile birlikte işverenden tahsil edilmektedir. 

    III-SONUÇ

    06/02/2023 günü Kahramanmaraş Pazarcık merkezli, 07/02/2023 günü Kahramanmaraş/Elbistan merkezli depremlerde 22/02/2023 tarihi itibariyle 42.31O insanımız hayatını kaybetmiştir. Bu sayının daha da art­asından endişe edilmektedir. 

    21/02/2023 tarihli ve 125 sayılı Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile "Olağanüstü Hal Kapsamında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Alanına ilişkin Alınan Tedbirler" belirlenmiştir. 

    Kararname konusu söz konusu tedbirler yukarıda ele alınmış ve değerlendirilmiştir. 

    Tabi Afet Bölgesi ilan edilen 1O il, 08/02/2023 tarihli ve 6785 sayılı Cumhurbaşkanı Kararıyla Olağanüstü Hal kapsamına alınmıştır. Söz konusu karar sonrası 11 inci il olarak Tabi Afet Bölgesi ilan edilen illere dahil edilen Elazığ ili bugüne kadar Olağanüstü Hal ilan edilen iller kapsamına alınmadığından, Olağanüstü Hal ilan edilen illerde 21/02/2023 tarihli ve 125 sayılı Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle uygulamaya konulan "Olağanüstü Hal Kapsamında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Alanına ilişkin Alman Tedbirlerin mücbir nedenle Elazığ ilinde uygulanıp uygulanmayacağı tartışma yarattığından, bu tartışmalı halin ortadan kaldırılması ve Elazığ ilinin Olağanüstü Hal ilan edilen iller kapsamına alınması gerekir.

Raşit ULUBEY

Çal.ve Sos.Güv.Bak.

Emekli Baş Müfettiş ve Emekli

İŞKUR İstihdam Dairesi Başkanı

Kaynak: maliye postası 2023 970 sayılı dergi